Izneverena očekivanja a.k.a. Broken Promises

Iako je na prvi pogled izgledalo da je riječ o dosjetljivoj, duhovitoj ideji, reklamna kampanja za najveći filmski festival u jugoistočnoj Evropi (makar po broju posjetilaca!) iznervirala me je svojom površnom razradom – među gomilicom bedževa s parafrazama izlizanih političkih poruka, ne nađoh nijedan smjehotresan, istinski inventivan i ironičan.

U prvi mah, izgledalo je i da će Fest ’08. biti najbolji u posljednjih 17 godina, s obzirom na to da su skoro sva prikazana ostvarenja bila pretendenti na najprestižnije evropske i američke nagrade ili njihovi laureati, ali, avaj, mnoga od njih iznevjerila su očekivanja, uključujući i Oskarom nagrađeni film braće Koen Nema zemlje za starce.

Sa izvanrednim epizodama ali labavom scenarističkom konstrukcijom, finale ovog precijenjenog filma gledaoca ostavlja potpuno ravnodušnim, bez bilo kakve katarze, za razliku od Tri sahrane Melkijadesa Estrade Lija Džonsa, koji je, u skoro svim aspektima, superiorniji film.

Istina je da je Fest izgubio mnogo od glamura i prestiža iz zlatnih sedamdesetih, no mora se priznati da se u međuvremenu sve promijenilo, čak i granice država, a da ne govorimo o propasti bioskopa i percepciji filmova. Naime, tzv. običan gledalac nema izgrađenu filmsku kulturu, a to se, nažalost, odnosi i na pojedine kritičare: nema više strpljenja za filmove sporijeg ritma, skrivenog značenja, misaonih implikacija. Filmovi Antonionija, Viskontija, Felinija… ne bi danas podigli prašinu kao nekada, jer se o filmovima više ne diskutuje, ne analizira se značenje svakog kadra, nema kvalitetnog filmskog programa na televiziji, nema ni filmskih časopisa... nema (dopisati po želji)...

Budući da je Fest mejnstrim festival, razumljivo je da mora imati mnogo gledalaca, te se onda lako shvata niz kompromisa selektora Miroljuba Vučkovića. Jedini razlog da se Lista poslednjih želja Roba Rajnera nađe u programu je činjenica da Džek Nikolson prodaje karte, a prodao ih je i te kako: u noći premijere u Sava centru 20-ak potencijalnih gledalaca ostalo je bez mogućnosti da kupi ulaznice – sve bjehu rasprodate!

"Putovanje s domaćim životinjama" - vrlo novi svet

Kad smo kod Nikolsona, kako to da je on nekada bio gost Festa, a sad o tome organizatori mogu samo da sanjaju? Pa valjda zbog toga što o tome (više) ne odlučuje Nikolson lično, već njegov menadžment, a pošto su balkanski prostori i dalje oaza piraterije (u Knez Mihailovoj već u januaru možete, lagodno, pazariti skoro sve filmove iz glavnih programa!), onda i nema mnogo šta da se objašnjava. Dodamo li tome političku trusnost područja i sramno negativnu sliku o ljudima koji ovdje žive/preživljavaju, a tek ponekad gledaju filmove – sve je jasno. Ako mene pitate, Fest nema šanse da bude svjetski relevantan festival ni za deset godina, uz svu silu genijalnih inovacija.

Hvale je, međutim, vrijedan mali pomak – takmičarski program „Evropa van Evrope“. No, skandalozna je odluka žirija da se ta i inače simbolična suma novca (nagrada) ne dodijeli predivnom ruskom filmu Putovanje s domaćim životinjama Vere Storoževe. Putovanje je jedan od najljepših filmova prikazanih ove godine, a u pomenutoj sekciji, bez sumnje, najcjelovitije, najpoetičnije i najzaokruženije ostvarenje. Mnoge kolege se slažu i kažu da je to najvjerovatnije ustupak zarad budućih ex-yu koprodukcija filmova (a ne samo sapunskih serija).

Svaka čast ovdje nagrađenom Kristijanu Miliću, čiji je film Živi i mrtvi zasluženo pokupio pulske arene, ali dražesno, pomalo feminističko Putovanje s domaćim životinjama posebnije je iskustvo. Ksenija Kutepova čarobna je u glavnoj ulozi: ona igra Nataliju, 35-godišnju udovicu koja nakon smrti svog nevoljenog muža počinje disati punim plućima, otkriva svoje tijelo, skrivenu senzibilnost, seksualnost, potisnute želje, potrebu za slobodom, otkriva (novi) svijet u punom značenju. Film je čudesno introspektivan, jednostavan i divan, baš kao i glavna junakinja, od koje bi svaka žena imala ponešto da nauči.

"Zakletva" - ko to preglumljuje?

Najveća razočaranja, pak, neuspjela su djela velikih reditelja: pomenimo samo Pitera Grinaveja, Dejvida Kronenberga i Kim Ki-duka.

Grinavej filmovi oduvijek su bili posebni – sublimacija autorovih raznorodnih interesovanja za slikarstvo, teatar, književnost, muziku i arhitekturu – i predstavljali su superiorne primjere filma kao umjetnosti, koji u sebi objedinjuje (skoro) sve druge vrste umjetnosti. Devedesetih, međutim, njegov genij se rasplinjava u jalovom pokušaju da pomjeri granice forme poodavno svedenog samozadovoljnog medija.

Najave za film koji (raz)otkriva zavjeru (na)slikanu na remek-djelu Rembranta van Rijna Noćna straža „podigle su očekivanja“. S nestrpljenjem smo iščekivali barokni film noir, portret genijalnog slikara i vivisekciju holandskog društva 17. vijeka, ali – ništa od toga.

Noćna straža je, prije svega, neoprostivo dosadan film, a toliko intrigantna, komplikovana tema stesana je na nepregledni niz prepričavajućih dijaloga i monologa u kojima se pripovjeda o onome što ne vidimo na sceni, i sve to u kadrovima koji su anemični koliko i statični! Ni traga od vizuelizacije zavjere, oživljavanja platna, niti treptaja od upotrebe filmskog jezika u ovoj filmovanoj pozorišnoj predstavi.

Za razliku od Grinaveja, Kronenbergova karijera kulminirala je upravo 90-ih, no činjenica da je trejler za Zakletvu uzbudljiviji od cjeline dovoljno govori o iznevjerenim očekivanjima. Sve počinje veoma dobro: Vigo Mortensen savršen je u ulozi vozača kostolomca u familiji ruske mafije u Londonu, brutalne i bezobzirne, čiji pripadnici svoj životopis nose iscrtan tetovažama po cijelom tijelu. Neočekivano, on se nađe u situaciji da pomogne mladoj babici koja čuva dnevnik (na porođaju) preminule prostitutke, a u kome se pominje raspušteni sin (ma preglumljuje li to Vinsent Kasel?) njegovog šefa, oca Familije (maestralno ga igra Armin Miler-Štal).

"Biće krvi" - spašavanje obraza 

Ali, od tog početnog zapleta malo se šta dalje usložnjava, a obećanje o izvrsnom filmu biva iznevjereno. Ako i zanemarimo nedosljedne, neprodubljene karaktere, Zakletva jednostavno ne iskoračuje dalje od brutalnijeg trilera; jedino je sadistička scena makljaže u turskom kupatilu antologijska i tipično kronenbergovska! Bez bilo kakvog šireg značenja reditelj propušta priliku za građenje metafore beskompromisnog, multikulturalnog, ne samo ruskog Londona. Za razliku od ingenioznog prethodnika Istorija nasilja, čiji su junaci samo naizgled površni a suštinski arhetipski, antički likovi, Zakletva se čini naglom slabošću vrhunskog autora.

Dirljiva je odanost fanova jednog drugog istinskog autora, Kim Ki-duka, koji svake godine napiše, režira, a vrlo često i montira jedan, ako ne i dva filma. Prošle godine je napravio Dah, jedan od svojih najslabijih filmova, u kom igra i jednu od uloga. Možda je problem upravo u pomenutoj preforsiranoj produkciji: Ki-duk kao da više ne osmišljava teme koje bi ga u potpunosti pokrenule. Dah posustaje negdje na pola, a finale je zbrzano i pomalo izvještačeno, usuđujem se reći i neiskreno.

Ipak, priča o udatoj ženi koja, razočarana u nevjernog supruga, razvija vezu sa zloglasnim osuđenikom dovoljno je neobična. Film je pun transcendentalno-poetičnih scena, uobičajenih za ovog režisera, među kojima su i scene lijepljenja tapeta u zatvorskoj ćeliji, a koje dočaravaju godišnja doba (samoironičan autocitat Ki-dukovog remek-djela Spring, Summer, Fall, Winter... and Spring). Dah je, sve u svemu, korak unazad u odnosu na Time, Time je korak unazad u odnosu na The Bow, koji je, opet, korak unazad u odnosu na zaista fenomenalni film Bin-jip. Ali mi i dalje nastavljamo da obožavamo ovog čudotvorca iz Južne Koreje, mada je krajnje vrijeme da se sabere i da nas iznova oduševi.

Ako izuzmemo odlične filmove Hiljadu godina dobrih molitvi, Dobri znak i Požuda, oprez, nimalo oduševljavajući bio je izbor većinom kvaziart filmova iz Azije – nefilmično repetitivan, nervirajući i nemotivisan Ponovo rođen Masahiro Kobajašija vjerovatno je i najgori film Festa. Za razliku od kvalitetom poprilično ujednačene festivalske cjeline pod naslovom Iskreno iz Rusije, treba istaći izvrsne Ništa lično Larise Sadilove i Ostrvo Pavela Lungina.

"Poseta orkestra" - pronađeni u prevodu

Izvanredni filmovi koji spasavaju obraz ovogodišnjeg Festa su: Andrej Rubljov Andreja Tarkovskog, Ronilačko zvono i leptir Džulijana Šnabela, 12 Nikite Mihalkova, Četiri meseca, tri nedelje i dva dana Kristijana Munđija, Poseta orkestra Erana Kolirina i Biće krvi Pola Tomasa Andersona.

Svaki od njih zaslužuje detaljniju analizu i nekoliko gledanja.

Pogledajmo u budućnost i ponadajmo se boljem Festu, ali i kvalitetnijoj filmskoj produkciji uopšte. Jer, kao što smo se uvjerili u Beogradu (a Beograd je svijet!), sve je više festivala, a sve manje (zaista) dobrih filmova.

P.S.: Ljubav u doba kolere Majk Njuel moje je skriveno ovogodišnje zadovoljstvo: Havier Bardem maestralan je u liku nesrećno zaljubljenog dase, i još je bolji od ubice u filmu braće Koen – čak mu je i frizura smješnija.

Pročitajte kritike ostalih filmova sa Festa 08:

• POŽUDA, OPREZ – Ang Lee
• NEMA ZEMLJE ZA STARCE – Ethan Coen, Joel Coen
• OSTRVO – Pavel Lungin
• MOJ BRAT JE JEDINI SIN – Daniele Luchetti
• POKAJANJE – Joe Wright
• RAT ČARLIJA VILSONA – Mike Nichols
• POSETA ORKESTRA – Eran Kolirin
• RUSKI TROUGAO – Aleko Tsabadze
• DVOSTRUKA LJUBAV– Claude Chabrol
• ISTRAGA – Iglika Trifonova
• KREMEN – Aleksei Mizigiryov
• TI ŠTO ŽIVIŠ – Roy Andersson
• ŽIVI I MRTVI – Kristijan Milić
• SENKE TREĆEG ČOVEKA - Frederick Baker
• PARK PARANOJA – Gus Van Sant
• SENKE – Milčo Mančevski
• OVO JE SLOBODAN SVET – Ken Louch