Dragan Wende i Jugoslavija, kako je ideologija pokretala naše kolektivno telo

Ovogodišnji Beldocs odlučio se da svoj identitet angažovanog i aktuelnog festivala dokumentarnog filma odredi pomoću dva filma koja na direktan način problematizuju nasleđe identiteta jugoslovenskog socijalizma u kontekstu značajnih istorijskih promena. U pitanju su dva ni malo slična filma koja samom problemu pristupaju sa oprečnih pozicija te i proizvode različite efekte. Film Jugoslavija, kako je ideologija pokretala naše kolektivno telo jasno je usmeren ka suprotstavljanju dominantnom stanovištu kako je demokratija donela drastično poboljšanje posle sloma socijalističkog titoističkog totalitarizma, dok film Dragan Wende promatra posledice nesnalaženja i neprilagođavanja u novonastalim tekovinama pobede i progresa demokratije.

 

Dragan Wende – Dragan von Petrović, Lena Muller i Vuk Maksimović

Žanr: Dokumentarni
Trajanje: 87 minuta
Produkcija: Nemačka, Srbija, 2013.

Dragan Wende je intimna priča o čoveku koji je u Zapadnom Berlinu, sve do pada zida, imao relativno uspešnu egzistenciju. Sin gastarbajtera zidara koji je učestvovao u izgradnji brojnih znamenitosti grada, Dragan se kao ulični mangup lako uklopio u noćni život cvetajućeg Zapadnog Berlina. Po brojnim klubovima je radio skoro sve moguće poslove. Istovremeno, posedujući jugoslovenski pasoš uspešno je koristio privilegije pri prelaženju granice koja je delila grad, kako za šverc tako i za brojne sitne krađe. Međutim, kraj hladnog rata oduzeo mu je društveni okvir u kome se on uspešno snalazio, te je završio kao matori vratar raznoraznih bordela.

Wende je danas, manje više, matori džangrizavac koji na sva usta pljuje savremeni Berlin i žali za zlatnim danima Zapadnog Berlina. Sa njim se prvi put susrećemo u njegovom skučenom stanu, uređenom u stilu noćnog kluba. Potpuno obojen u crveno, sa masivnim satenskim crvenim zavesama koje odbijaju stvarnost novog doba, on mu omogućava da svoj privatni prostor formuliše kao malo svetilište posvećeno ličnoj prošlost (ceo jedan zid ukrašen je slikama zlatnog doba noćnih provoda prohujalog vremena).

Kroz njegovu perspektivu prelomljen je jedan od najznačajnih događaja savremene istorije - pad Berlinskog zida, i celokupni fenomen jugoslovenskih gastarbajtera i njihove dece koji su svoj identitet formulisali na relaciji socijalizam-kapitalizam, ili Jugoslavija i Zapadna Nemačka. Međutim, to je urađeno na jedan relativno površan način, uz isticanje previše opštih mesta. Ono što film nudi, jeste perpsektiva koja rastvara monolit isključivo pozitivnog gledanja na ujedinjenje Berlina i progresa koji je usledio. Nameće se  zanimljivo pitanje: da li se takvo sukobljavanje stavu, generalno prihvaćenom kao istini, može ostvariti samo iz pozicije marginalca poput Dragana. No ipak, moramo primetiti da iako film nudi izmeštanje perspektive, on ne nudi i revalorizaciju ili ozbiljnije razmatranje samog fenomena.

Dragan Wende funkcioniše kao beleženje trivijalne svakodnevnice naslovnog junaka i nekolicine njegovih saboraca iz mladosti. Kao iskreno zanimljiv i dopadljiv lik, Wende je ocrtan kao autentični misfit, i u tome leži sva čar ovog filma. Ispričan iz perspektive njegovog nećaka, film deluje kao uspešan i šarmantan porodični video.

Ocena: 4/10





Jugoslavija, kako je ideologija pokretala naše kolektivno telo – Marta Popivoda

Scenario: Ana Vujanović, Marta Popivoda
Žanr: Dokumentarni
Trajanje: 62 min
Proizvodnja: Srbija, Francuska, Nemačka, 2013.
 

Veza pojedinca i društva je ono što leži i u srcu drugog filma koji je otvorio Beldocs, Jugoslavija, kako je ideologija pokretala naše kolektivno telo, ali je ona artikulisana na jedan daleko zanimljiviji i izazovniji način.

Film je sastavljen od arhivskog materijala na kojem su zabeležena mnoga masovna okupljanja, svečanosti i protesti. Pomoću tog vrlo specifičnog vizuelnog materijala on trasira jednu moguću istoriju razvoja i raspada socijalističke Jugoslavije, a potom i uspostavljanja nezavisne kapitalističke, iliti tranzicione, Srbije. Prikaze i stavove o daljoj prošlosti našeg društva, (radne akcije, parade i potom prvomajske sletove) film kontrastira sa masovnim okupljanjima tokom devedesetih, od govora Slobodana Miloševića na Gazimestanu, preko građanskih protesta devedestih, do petooktobarske smene vlasti. To čini kako bi preispitao uverenje da nam je sloboda demokratije donela opšti društveni boljitak i progres. Priča se formuliše kroz ličnu i intimnu perpsektivu naratorke (ona sve vreme određuje svoju poziciju, kao i poziciju svojih roditelja i babe i dede prema pomenutim dešavanjima), a čije izlaganje direktno usmerava naš pogled na ono što je prikazano.

Ovakva usmerenost stvara specifična značenja onoga što je prikazano. Načelno, period socijalizma ima negativan predznak u našem današnjem društvu, i naratorka to ističe. Međutim ona ujedno otvara pitanje da li bi se trebalo sasvim bez promišljanja prikloniti takvom stanovištu. Ono što zapravo vidimo, oslobođeno predrasuda, i bez ikakvog unapred koncipiranog stava i mišljenja, jeste veliki deo populacije koji svesrdno učestvuje u određenim oblicima društvene aktivnosti, potpuno posvećeni, sa očiglednom verom i poletom. Da li smemo tako jednostavno tvrditi da su svi oni bili obmanjeni, da li njihovu predanost možemo tek tako olako diskvalifikovati? Upravo zato je izuzetno zanimljivo kako autorke biraju već postojeći materijal, a koji je po sebi unapred bogat značenjima koja u nama bude brojne emocije i asocijacije, i stoga upućuju nas da ponovo promišljamo i preispitujemo sopstvene stavove prema tim značenjima, a isto tako i sam način formiranja mišljenja.

 Takođe, vrlo je značajan idejni karakter prikazanog. U pitanju su masovni događaji, koji uspostavljaju formulisanje jednog emotivnog odnosa prema društvu, prema kolektivu nasuprot pojedinca. Tako, na planu organizacije filmske predstave, ovaj film izbegava identifikaciju sa specifičnim likom, junakom filma, a takav prinicip individualizma je paradigma koja, u klasičnom smislu, formuliše filmski narativ, kao nesmuljivi ideološki aparat. Stoga, upravo zahvaljujući fokusu na kolektivnom karakteru aktivnosti autorke uspevaju da prevaziću uslovljenost filmskog aparata i artikulišu svoju osnovnu ideju, tako specifičnu i tako suprotstavljenu kapitalističkom ustrojstvu pogleda na svet.

Krucijalna namera pitanja „da li je kapitalizam stvarno toliko bolji od socijalizma, da li je individualizam bolji od kolektivizma,“ jeste preispitivanje dominantnog mišljenja u našem društvu, koje sa jednog suštinski problematičnog građansko-individualističkog, tačnije liberal-kapitalističkog stanovišta diskvalifikuje i jednoznačno odbacuje našu socijalističku prošlost kao period totalitarizma, ličnih nesloboda i političkih progona. Takva diskvalifikacija vlada i na levoj i na desnoj strani političkog spektra našeg društva, što zapravo govori da suštinske podele ni nema. Krajna namena filma upravo i jeste pokušaj formulisanja i promovisanja stava i pozicije koji bi se mogli nazvati levičarskim.

Ocena: 8/10