Bol univerzalniji od humora

Scenario: Jasmila Žbanić
Uloge: Mirjana Karanović, Luna Mijović, Leon Lučev, Jasna Žalica, Emir Hadžihafizbegović, Semka Sokolović-Bertok, Bogdan Diklić
Žanr: drama
Trajanje: 107 min.
Proizvodnja: Austrija/BiH/Nemačka/Hrvatska, 2005.
Web: www.grbavica.ba

Jasmila Žbanić je napravila remek-djelo koje je već vidjelo oko 40.000 ljudi u Bosni i Hercegovini. Film Grbavica, koji je osvojio Zlatnog medvjeda, Nagradu za mir i Nagradu ekumenskog žirija na 56. Berlinskom filmskom festivalu, jeste film boli, film koji izaziva reakcije u srcu, ostavlja opekotine na duši, plijeni i pogađa čak i ljude koji nemaju ama baš nikakve veze sa balkanskim prokletstvima. Možda ne nakon prvog gledanja, jer je ipak reč o priči prilično prigušenih emocija, koje u toku čitavog filma rastu do konačnog klimaksa. Kao zasigurno jedan od najvećih uspjeha postjugoslovenskih kinematografija na Balkanu, ovaj film je odjeknuo jače i od Ničije zemlje Danisa Tanovića. Iako kinematografski postoji nekoliko stvari koje se Grbavici mogu zamjeriti, ovo je prvenstveno film koji sjajno ekvilibrira u jednoj zoni u kojoj je teško biti artist na trapezu.

Priča filma jeste jednostavna, neko bi je mogao nazvati i jednodimenzionalnom, ali istovremeno sadrži i masu zanimljivih detalja. Žbanićeva ne podiže prst protiv srpskog naroda, tako da ovaj film ni u kom slučaju nije politički pamflet već prije svega prilično univerzalna priča o ženskom bolu u muškom svijetu. Feministički gledano, marginalizacija žena u muškom, maskulinom svijetu poslijeratne Bosne je potpuna. Ovdje imamo silovane žene koje nemaju nikakvih prava i žive u tipičnoj sramoti, gdje je krivica baš uvijek krivica žene, imamo Esmu, konobaricu koja uporno trpi u poziciji moderne sluškinje, njenu prijateljicu Sabinu, zaposlenu u fabrici, čiji je jedini san da se uda jer bi joj to poboljšalo život. Dakle, pesimistička slika pozicije žene koju samo narušava mala Sara, koja u svom pubertetskom inatu probija barijere muško-ženskih zona ne dozvoljavajući nikom da joj postavlja norme ponašanja.

Film tematizuje, dakle, život Esme, silovane tokom rata u BiH, u izvedbi sjajne Mirjane Karanović, i njen odnos sa kćerkom Sarom (vrlo talentirana djevojčica Luna Mijović), koja je i začeta u tom silovanju. Da bi otišla na ekskurziju sa minimalnim troškovima, Sara treba donijeti u školu potvrdu da joj je otac poginuo u ratu kao borac Armije BiH. Majka Esma izbjegava stalno donošenje te potvrde i pokušava obezbijediti punu sumu novca potrebnu da bi Sara ipak otišla na ekskurziju. Tokom čitavog filma gledalac sluti Esmin bol i strah od toga da će Sara saznati strašnu istinu. Sve to pred kraj eskalira u vulkan emocija, koji bez ikakvih teškoća nalazi put ka onima koji imaju srce u grudima. Tragedija se obznanjuje sa Big Bangom. Ipak, Jasmila Žbanić daje mogućnost ponovnog otkrivanja ljubavi za silovane žene, što filmu daje određenu auru optimizma. Život se mora nastaviti, iako ožiljci nikada ne zarastu do kraja. Pored glavne priče o Esmi i Sari, film daje i vjerodostojnu sliku današnje Bosne, bez šminkanja i uljepšavanja. Žbanićeva vidi Bosnu kao zemlju boli, kriminala, gospodara mira koji su isti kao i gospodari rata, teškog života, turbo folka i snova o bijegu iz takve stvarnosti. Vizija koja zastaje negdje između dubokog pesimiste i realiste. Glumački još treba istaći i Leona Lučeva, kao i Emira Hadžihafizbegovića, koji briljiraju u svojim ulogama.

Ono sto Žbanićeva radi sa velikim uspjehom je medijacija nade u vremenu kad je nema. Nada postaje oblik koji se formira iz zgarišta ljudskih odnosa. Nada provejava kao lahor u odnosu između Sare i Esme, koji se nakon tragedije obznanjivanja ipak učvršćuje. Nada postoji u Esminom odnosu sa Pendlom, likom zlatnog momka koji se ne snalazi u ludilu tranzicije, koga tumači Lučev, koji naznačuje mogućnost nove ljubavi, privlačnosti, nekog vida sreće za ženu kojoj su oteti i tijelo i duša. Priznanjem da je Sara plod jednog monstruoznog silovanja Esma započinje obradu svoje sopstvene traume. Konačno, najveći simbol nade za zemlju leži upravo u liku male Sare, u nastavku života u jednoj zemlji gdje je život predgrađe pakla i gdje radosti nema. I ne zaboravimo, Sara sluša urbanu muziku i prezire narodnjake. Nada postoji koliko god mala bila.