Jetra to najbolje zna

Ova studija (zapravo nastala na osnovu autorkine doktorske disertacije odbranjene lane) na prvi pogled stupa na prostor dobrano naseljen mnogobrojnim pokušajima da se jugoslovenska zbilja promisli i sa naučne/popularnonaučne strane i uz ponešto naknadne (pa onda i lagodne) pameti. Ipak studija Koka-kola socijalizam Radine Vučetić se od siline donekle srodnih naslova (uključujući i rad Anta Perkovića) izdvaja širinom zahvata i učenjački studioznijim pristupom odabranoj materiji. Uostalom, i sama autorka je u predgovoru istakla da je „pokušala da što šire sagleda društvenu istoriju Jugoslavije tog doba, pristupajući istoriji kao sintezi politike, države, kulture i ideja“.

Tema i teza Koka-kola socijalizma je amerikanizacija u (Titovoj) Jugoslaviji kao strateški osmišljen i na duge staze planiran projekat kojim su američki ideolozi Jugoslaviju držali na bezbednoj distanci od ruske sfere uticaja, čineći i ulažući dosta toga kako bi tu novonastalu naciju i svojevrsnu državotvornu avanturu zadržali od iskliznuća put povratka s onu strane čuvene gvozdene zavese. Radina Vučetić studiju otpočinje pojašnjenjem osnovnih i ključnih pojmova (tom prilikom navodi da je “... amerikanizacija  u Jugoslaviji svojevrsni susret vrednosti jednog dela javnosti sa ljudima otvorenih očiju za te vrednosti, ali ne i uvek sa otvorenim mogućnostima da one postanu realnost“), i već na toj prvoj instanci sasvim očigledne postaju možda i suštinske vrednosti ove studije – smirenost i preglednost u izlaganju, sveobuhvatan pristup veoma širokom i varljivom pitanju, te sposobnost autorke da bez ideološke ostrašćenosti i napadnih naknadnih učitavanja smisla i značenja sagleda jedan istorijski značajan trenutak u svoj višeznačnosti, bila ona očita ili implicitna. Osim toga, Radina Vučetić mudro i postupno oslikava nužan širi istorijski kontekst za svoju tezu i događaje kojima je ona nadahnuta, baš kao što i staloženo pojašnjava finese u razlikama između dosta bliskih pojmova i istorijskih procesa (kao što su amerikanizacija i nešto šire koncipirana vesternizacija).

Koka-kola socijalizam pokriva širok dijapazon uticaja amerkinazacije kao misije i zamašnog društvenog procesa sa dalekosežnim uticajima: Vučetićeva se ovde bavi amerikanizacijom i posledičnom amerikanofilijom u nekoliko značajnih oblasti (film, muzika, teatar, likovne i vizuelne umetnosti...), ali se u poglavlju naslovljenom Život na američki način nađe mesta i za dosta detaljan i zanimljivim informacijama krcat osvrt na istoriju privatnih života i pojavu zametaka konzumerizma u poratnoj Jugoslaviji, a u vezi sa i pod uticajem narečene amerikanizacije. Na tom planu ovoj studiji se nema šta zameriti.

Ipak, tu i tamo u oči upadaju i određene sitnije manjkavosti. Suštinska potiče iz biti ove knjige; naime, pred civilnim čitateljstvom se našla doktorska disertacija koja je izmeštena iz polaznog konteksta, te tu i tamo svojom sveobuhvatnošću i širinom zamaha može stupiti u koliziju sa čitalačkim navikama „plebejaca“. Ima tu i malo faktografskih grešaka (na primer, u delu koji se tiče opusa Milana Nikolića, najvažnijeg autora kriminalističke proze u SFRJ), ishitrenih, pa samim tim ne i najpreciznijih zaključaka (poput „iako je strip čest sinonim za Volta Diznija...“), ali se stiče utisak (koji je, poštenja radi, sasvim prirodna posledica naučničkog pedigrea autorke) da Radina Vučetić na mahove sa uma smeće trivijalnost kao jednu od nesumnjivo najznačajnijih odrednica popularne kulture, pridajući joj implikacije koje pop-kultura nikada nije ni imala snage niti namere da izrodi i nametne.

Sve pomenuto nikako ne umanjuje dragocenost ovog izdanja, i to ne samo jer Radina Vučetić Koka-kola socijalizmom pokušava da spozna i nama predoči istorijske procese u okruženju koje nepovratno pati od zaborava i korenskog diskontinuiteta u širem istorijskom smislu, već i zbog  hrabrosti kojom na fonu osnovne priče dovoljno jasno sugeriše istinoljubiv i neporecivo tačnu ocenu da pravog bunta ovde nije ni bilo i da su „državno kontrolisani rokeri“ (sintagna koju koristi sama Vučetićeva) i ostali nepodobni umetnici i kulturni delatnici ipak funkcionisali u skladu sa postojećim, uvreženim tradicionalističkim i ideološkim doktrinama.