Nepodnošljiva lakoća retorike

Scenario: Lars Von Trier
Uloge: Bryce Dallas Howard, Isaach De Bankolé, Danny Glover, Willem Dafoe, Jeremy Davis, Lauren Bacall
Žanr: Drama
Trajanje: 139 min.
Proizvodnja: Danska / Švedska / Holandija / Francuska / Njemačka / Velika Britanija
Web: www.manderlaythefilm.com

Manderlay bi trebalo da bude film koji će nas baciti u ekstatično refleksivno stanje. Hipnotisani ritmičkom, elokventnom naracijom Johna Hurta, nakon ovog filma bi trebalo da lutamo svijetom kao ukleti Holanđani i razmišljamo o mudrostima koje su nam servirane sa filmskog platna ili TV ekrana, a od strane najvećeg danskog mislioca još od egzistencijaliste Kirkegaarda. Koliko god ova misao bila privlačna ili ne, Manderlay ne ispunjava tu dužnost.

Priča se nastavlja gdje je Dogville stao i odigrava u osam novih poglavlja. Grace i njen otac slučajno otkrivaju da je jedan rob kažnjen blizu plantaže Manderlay u Alabami 1933. Grace odlučuje da ostane u Manderlayu i ispuni svoju misiju oslobodioca. Naime, ovi robovi je trebalo da budu slobodni još prije 70 godina, kad je ropstvo ukinuto, i Grace osjeća i odgovornost i krivicu jer su oni ovdje još pod tiranskom čizmom bijelog matrijarka Mam (sjajna Lauren Bacall). Ovaj proces naravno nije lak i radnja filma ga prati detaljno. Paralelno sa time da bivši robovi pokazuju sve više srdžbe i neposlušnosti i Grace počinje sve više da liči na svoju prethodnicu. Pitanja šta sloboda nosi sa sobom i kako se ljudi koji nisu nikad bili slobodni mogu prilagoditi novom načinu života su krajnje zanimljiva i pogodna za različite interpretacije. Osnovna struktura filma je zapravo briljantna.

Tema demokratizacije po svaku cijenu je, dakako, interesantna u postkolonijalnom diskursu i ovom našem, globalizovanom svijetu, i vrlo je lako povući paralele sa situacijom u Iraku, iako Von Trier uporno naglašava da je scenario bio gotov prije rata i dolaska demokratije u Irak. Naravno, znajući Von Trierove stavove prema SAD-u, film sigurno jeste antiamerički, ali se čini da režiser ovdje ide i korak dalje i kritikuje ljudsku rasu na širem planu nego u Dogvilleu.

No, iako je ovaj film zasigurno potreban i moje mišljenje o Von Trieru nije gore nakon gledanja ovog drugog dijela njegove trilogije, ovdje postoje neprelazni problemi koji film ponekad srozavaju na nivo propagandnog pamfleta. Retorika vlada, likovi samo idu okolo i govore i čini se da se razvoj karaktera dešava najviše u njihovim glavama, što gledaocu nije uvijek lako da zaključi. Gotovo potpuni nedostatak fizičkog razvoja radnje čini da film postaje spor, što opet umrtvljuje gledaoca i čini da je lako promašiti nijanse koje Von Trier ponekad nudi. Pored te totalne defizičnosti filma i pretjeranog naglašavanja retoričke dimenzije likova, Manderlay bi također bio bolji da je režiser dopustio sebi još malo one šokantnosti koja je odlikovala Dogville. Umjesto toga, Manderlay postaje ogledalo moralističke arogancije evropskog intelektualca prema američkom kolektivnom barbarizmu. I sve u sivim tonovima doba Depresije i okrilju brechtovske tehnike distanciranja detaljno razvijenoj već u Dogvilleu.

Paradoksalno, u Manderlayu postoje čak i neka poboljšanja u odnosu na u cjelini znatno bolji Dogville. Lik Grace u tumačenju Dallas Howard dobija humaniju formu, koja se kristališe čak i u jači kontrast sa likom njenog oca u izvedbi Willema Dafoea, u čijem karakteru nedostatak idealizma toliko dominira da brzo zaboravimo tumačenje istog lika od strane Jamesa Caana u prvom filmu. Također, ne treba zaboraviti da film ističe i stereotip Afroamerikanca kao seksualnog supermena koji se ogleda u Graceinoj želji za Timothyjem (Isaach De Bankolé) i njenom potčinjenju tokom njihovog brutalnog seksualnog akta. A ni, po meni najbolju, scenu filma kad Grace ne može razaznati Jima koji posjeduje umjetnički talenat od Jacka koji ga nema. Obojica su crnci kovrdžave kose. Lars Von Trier je ponekad briljantan. Nažalost, samo ponekad.