Rap je do sredine 80-ih preplavio Njujork. Već se pojavilo nekoliko ozbiljnih rap radio emisija na velikim stanicama i pregršt onih na malim, mahom studentskim radio stanicama
"Izgledalo je fantastično i neverovatno, pa ipak je bilo istinito: oni su mogli da čine sa svojom mladošću šta hoće, u jednom svetu gde su zakoni društvenog i ličnog morala, sve tamo do daleke granice kriminala, bili upravo tih godina u punoj krizi, slobodno tumačeni, primani ili odbacivani od svake skupine ljudi i svakog pojedinca; oni su mogli da misle kako hoće, da sude o svemu, slobodno i neograničeno; oni su smeli da govore šta hoće, i za mnoge od njih te reči su bile isto što i dela, one su zadovoljavale njihove atavističke potrebe za junaštvom i slavom, silovitošću i razaranjem, a nisu povlačile za sobom obavezu na delanje ni neku vidljivu odgovornost zbog izrečenog“ - Ivo Andrić, "Na Drini ćuprija" |
Rap muzika je prihvatila uticaje ulica na kojima je nastala ali je početak ispoljavanja i razvoja borbenog stava u njoj nastupio kasnije u odnosu na ostale grane hip hop kulture. Poetski sadržaj su isprva oblikovali DJ-evi koji su na zabavama upravljali i mikrofonom i gramofonima. I u tome je Kool DJ Herc bio jedan od pionira.
On je, naime, u DJ setovima počeo da pozdravlja posetioce žurki kratkim rimama baš onako kako je video da to rade DJ-evi na Jamajci, na dvorišnim žurkama koje je posećivao kao klinac. (Veze jamajčanskog i, uopšte, karipskog nasleđa i hip hop kulture su složenije, ali njihovo izlaganje zahteva veći prostor od raspoloživog.)
Pozdravne rime su se ubrzo razvile u smeru crnačke crkvene tradicije „poziva i odziva“ (call and response) u kojima bi DJ rekao nešto pozivajući publiku da odgovori, ostvarujući tako prisniju komunikaciju. Mnoge fraze „poziva i odziva“ koje i dan danas za animiranje publike koriste MC-jevi ili specijalizovana hip hop vrsta - „bukač“ (hype man) - nastale su upravo 70-ih u Bronksu, Harlemu i crnačkim krajevima Bruklina.
Već su te kratke rime nagovestile drugačiju poetiku od one u pesmama popularnih muzičkih žanrova tog vremena. One su, pre svega, u velikoj meri bile iskazane slengom i odnosile su se na konkretne pojedince i ekipe, lokalna okupljališta…, a njihov sadržaj je često bio vulgaran.
Ubrzo nakon Hercovog izuma turntablisma, drugi DJ-evi poput Grand Wizard Theodorea i Grand Master Flasha počinju da uvode nove, zahtevnije trikove na gramofonima. To daje impuls razvoju stilova DJ-eva i njihovog takmičarskog duha, ali ih i odvlači od mikrofona jer istovremeno izvođenje obe veštine postaje fizički nemoguće.
Tek tada u igru ulaze prvi profesionalni party MC-jevi - isprva po jedan uz svakog DJ-a, a zatim čitave grupe koje, začinjavajući nastup DJ-a, počinju muzički razvoj veštine istraživanjem ritmike rapovanja (flowa), interpretacije (delivery) i dr.
Fantastic 5 i Grand Wizard Theodore u klasičnom klupskom nastupu stare škole iz filma Wild Style
Na poetskoj strani se takođe događaju promene. Ranije kraći i usmereni samo na ostvarivanje kontakta sa publikom, tekstovi već krajem 70-ih sadrže rime u kojima se DJ veliča kao „kralj žurke“. Rap je u to vreme još uvek isključivo plesna muzika, a DJ-evi i plesači su važniji akteri hip hop okupljanja od MC-jeva.
Međutim, sa standardizacijom DJ set-lista - naime, kada se određeni broj numera baziranih na breakbeatovima pretvara u standardni deo repertoara - tehnika i stil vrtenja ploča s jedne odnosno kvalitet pratećih MC-jeva sa druge strane, postaju aduti DJ-eva u stvaranju prepoznatljivosti i atraktivnosti sopstvenih nastupa i, samim tim, u povećanju broja angažmana i zarade.
MC-jevi tako postaju važni akteri hip hop obreda a to se odražava i na njihove rime. Krajem 70-ih i početkom 80-ih oni u tekstove već unose mnoštvo rima predstavljanja (represent rima), u kojima je neumereno hvalisanje i preuveličavanje sopstvenih moći sredstvo za stvaranje identiteta njihovih ličnosti „na mikrofonu“. U svetu u kome „može biti samo jedan“, poetsko predstavljanje generiše napetost među MC-jevima koja istorijski kulminira rođenjem tradicije borbenog (battle) rapa u kojem MC pored samoisticanja izvrgava ruglu drugog MC-ja (postojećeg ili zamišljenog), iznoseći u rimama njegove ljudske i rapperske (stilske) nedostatke.
U poetskom rap sukobu na jednoj žurci iz decembra 1981. čiji su akteri bili Busy Bee, kralj party MC-inga i Kool Moe Dee, od te žurke zvanično prvi battle MC, MC-ing se zvanično predstavio kao disciplina u kojoj se jasno ispoljava želja za samopotvrdom i tako iskazao dublju vezu sa ostalim granama hip hopa i sa društvenim okruženjem iz kog potiče.
(Mnogi istoričari hip hopa preteče battle rapa nalaze i u afroameričkim verbalnim igrama i nadmetanjima među kojima je najpoznatija The Dozens u kojoj je cilj uvrediti protivnika na što šaljiviji i efektniji način.)
Rap legende o značaju battlea Busy Beeja i Kool Moe Deeja
Od 70-ih do sredine 80-ih je u battle/represent poetiku unešeno mnogo motiva, ali su sigurno najznačajniji materijalistički. MC-jevi su, naime, u svom razmetanju uglavnom počeli da fetišizuju novac, da nabacuju nazive skupih robnih marki odeće, obuće, automobila, pića - sve ono što su u stvarnom životu želeli da poseduju i njihovi slušaoci, uglavnom obojena omladina iz porodica niže i niže srednje klase.
Rap su, jednostavno, radili mladi za mlade koji su, svi skupa, bili višestruko frustrirani i gladni zadovoljstava i moći, odnosno željni veoma jednostavno shvaćenog dobrog života. Tako je rap već u svojim ranim danima istovremeno počeo da se razvija i u smeru sredstva za individualnu afirmaciju i u smeru sredstva za razotkrivanje i tematizovanje kolektivnih želja iz perspektive pojedinca.
Busy Bee Starski u filmu Wild Style oličava materijalistički i hedonistički geto stav prisutan u hip hopu od ranih dana
Osamdesete su u hip hop kulturu i rap muziku donele mnoštvo tektonskih poremećaja. Početak diskografske aktivnosti rap umetnika je, pre svega, promenio hijerarhiju u okviru scene. MC-jevi, koji počinju da snimaju ploče sa studijskim bendovima i producentima nezavisnih etiketa, postaju ekonomski najjača klasa hip hop društva dok DJ-evi gube primat koji su imali u vremenu u kom rap nije imao „pesme“ već samo nastupe koji traju dva-tri sata.
DJ-evi će se tek od sredine decenije, kada se pojavljuju prvi finansijski dostupni sempleri, prekvalifikovati u tzv. beatmakere i vratiti u rap produkciju na važniji i trajniji način.
Za rap poeziju se, međutim, jedan važan kuriozitet dogodio 1982. Reč je o pesmi The Message koja na velika vrata uvodi socijalno-političku tematiku u rap tekstove. Ta pesma se, međutim, može nazvati „drugom velikom hip hop prevarom“. Naime, poslovno promišljanje Sylvije Robinson - vlasnice Sugarhill Records, najuspešnije rap etikete s početka 80-ih - i veština njenog producentskog tima a ne autentična motivacija rappera su najzaslužniji kako za The Message tako i za zvanično prvu rap pesmu i prvi hit - Rapper’s Delight grupe Sugarhill Gang.
Izvođenje The Message uživo u klubu The Tube 1983.
Dok je u slučaju Rapper’s Delight Robinsonova iskoristila oklevanje afirmisanih party MC-jeva da uđu u diskografiju i preko audicije okupila trojicu anonimusa (koji nikada nisu rapovali uživo pa i nisu rizikovali gubitak reputacije u slučaju neuspeha prevođenja rapa na ploče, da bi rime koje su ukrali od poznatih MC-jeva tog vremena snimili preko presviranog loopa velikog disco hita Good Times grupe Chic), sa The Message je stvar bila drugačija.
Grand Master Flash i Furious 5, koji su već izdali nekoliko uspešnih singlova za etiketu Robinsonove, odbili su da urade The Message čiji je najveći deo osmislio i napisao producent Sugarhill Recordsa Ed „Duke Bootee“ Fletcher. Flashu i njegovim MC-jevima je ta pesma zvučala suviše sporo i mrtvo da bi je izvodili na žurci. Robinsonova je, međutim, imala izvanredan osećaj za hit i uspela je da nagovori Melleja Mela, najslavnijeg MC-ja grupe Furious 5, da sa Fletcherom doradi tekst i snimi pesmu koja će postati veliki hit i prvi naširoko poznati izraz socijalnog bunta u rapu.
I pored solidnog tržišnog uspeha pesme The Message, socijalno-politički angažman nije zaživeo u rapu. Većina MC-jeva je slagala svoje party rime, ali se tek pojavom rappera iz Kvinsa kao što su Run DMC i LL Cool J, kao i njihovih kolega sa etikete Def Jam, rap definitivno okrenuo battle/represent tematici.
Iako će se tek sa pojavom jeftinih semplera muzička podloga rapa potpuno vratiti korenima u funk zvuku sa žurki u Bronksu 70-ih, producenti okupljeni oko Def Jama su, vođeni beskompromisnim stavom Ricka Rubina, već odbacili disco zvuk, koji su kao podlogu za rappere svirali studijski bendovi ranih rap etiketa, i počeli da na ritam mašinama slažu tvrđe, svedenije matrice.
(Afrika Bambaataa i Arthur Baker su u prvoj polovini 80-ih pomoću ritam mašina razvili još jednu beatmakersku hip hop interpretaciju funka - tzv. electro funk ili electro breakbeat - zvuk koji će presudno uticati na kasniji razvoj lokalnih scena u Majamiju i Detroitu, odnosno na Miami Bass zvuk grupe 2 Live Crew i detroitski tehno Juana Atkinsa i ostalih pionira tehno muzike)
Run DMC, Kool Moe Dee i L.A. Sunshine u emisiji Graffitti Rock 1984.
Rap je do sredine 80-ih preplavio Njujork. Već se pojavilo nekoliko ozbiljnih rap radio emisija na velikim stanicama i pregršt onih na malim, mahom studentskim radio stanicama.
Međutim, važnije od svega toga za razvoj rap poezije bilo je naglo širenje tzv. freestyle šifara (cipher) - spontanih okupljanja po školskim dvorištima, parkovima, ćoškovima i stanovima, u kojima su mladi MC-jevi počeli da razvijaju veštinu smišljajući rime na licu mesta (bukvalno u trenutku dok rapuju) preko ritma kojeg bi ustima stvarao neki poznavalac veštine beatboxinga ili kojeg bi puštali sa velikih boombox kasetofona.
Prikaz freestyle šifre u filmu The Beat
Freestyle šifre su zahtevom za smišljanjem rima na licu mesta rap jezik još više gurnule u smeru govornog jezika, slenga i reči koje se odnose na konkretno „ovde i sada“. Neformalnim karakterom su MC-jevima pružile slobodu za istraživanje poetskih i vokalnih sposobnosti, odnosno okvir za osmišljavanje flowa i deliveryja, izumljavanje efektnih metafora, igri reči…
Sa zvaničnom rap scenom, tj. „diskografskim“ rapom, ostvarile su odnos sličan odnosu uličnog basketa i profesionalne košarke. Postale su prostor u kom je rap utemeljen u svakodnevici MC-ja i običnom jeziku. Uskoro će se iz freestyle šifri razviti i freestyle MC bitke u kojima je takmičarski duh MC-inga doveden do svog vrhunca i one će, poput DJ i b-boy bitaka, već krajem 80-ih početi da se šire po celom svetu.
Finale zagrebačke grupe freestyle MC battle turnira Chillager’OORopez 2008.
Rap scena Njujorka je, na drugoj strani, već sredinom 80-ih imala mnoštvo afirmisanih izvođača iz različitih krajeva grada. Većina njih je počela da se poziva na veličinu i snagu svoje ekipe i kraja ili zbog lokal-patriotizma ili zbog toga da bi svoje razmetanje u pesmama utemeljili ili da bi, eventualno, osigurali tržišni uspeh u krajevima iz kojih potiču.
Tako je obim pojma predstavljanja proširen i na predstavljanje šire grupe ljudi kojoj MC pripada i u okviru koje je kalio svoju veštinu i stvorio svoje delo, tj. samog sebe. Lokalnost je, istovremeno, čvrsto usađena u rap pesme čineći priče rappera ličnijim i stvarnijim.
(Glagol „predstavljati“ ima još jedno značenje u rap rečniku - kada se koristi bez određenog objekta, odnosno u najopštijem smislu kao npr. u rečenici „On predstavlja“, njime se tvrdi da je taj-i-taj „pravi“, tj. da je veran najopštijim etičkim principima zajednice)
Sve te linije razvoja rap poezije su dovele rappere do situacije u kojoj su oni, sa jedne strane, tvrdili da govore o stvarnosti „kakva jeste“ dok su sa druge, u razmetanju, mnoštvo stvari preuveličavali počevši da izgrađuju svoje ličnosti u pesmama nalik svemoćnim superherojima. To stalno balansiranje rap rima između izveštaja o stvarnim događajima i pesnički uobličenih izmišljotina, od 80-ih naovamo će biti tema mnogih rasprava a posebno onih u vezi sa rap tekstovima koji, po oceni društvenih autoriteta, zastupaju „sumnjive“, odnosno anti- i asocijalne vrednosti. (seksističke stavove, podržavanje kriminala, itd.)
Preuveličavanje u rap tekstovima, međutim, niti je bilo niti je danas isključivi problem odnosa rapa sa društvom izvan rap krugova. Taj problem se takođe razvija unutar rap zajednice u obliku zahteva za „uličnim kredibilitetom“ (street cred) koji, u okviru razvijenih tvrdokornih rap scena, može direktno uticati i na tržišni uspeh pojedinačnog rappera.
Eazy E je 1991. u pesmi grupe N.W.A. Niggaz 4 Life postavio nešto što se može nazvati principom uličnog kredibiliteta rapa: „Now get it from the underground poet - I live it, I see it and I write it because I know it“.
Njujorški rapper O.C. nešto slično čini u svojoj pesmi Time’s Up iz ’95, klasiku tvrdokornog rapa: „My album will manifest many things that I saw, did or heard about or told first hand - never word of mouth“.
(Ipak, ovakav oštar zahtev za uličnim kredibilitetom, kao i mnoštvo drugih „pravila“ u vezi sa rapom, globalna rap publika uglavnom prihvata sa rezervom, odnosno zahteva od rappera samo stilsku i tematsku konzistentnost)
Prvi deo: Nemoj da ga izgubiš, jer je keva
(nastaviće se)
NAPOMENA:
Komentari ne odražavaju stav redakcije Popboksa već je ono što je u njima napisano isključivo stav autora komentara.
Da bi vaš komentar bio objavljen potrebno je da bude vezan za sadržinu teksta, odnosno da predstavlja mišljenje o objavljenom tekstu.
Nećemo objavljivati uvredljive, nepristojne i netolerantne komentare, kao ni one čijim bi se objavljivanjem prekršio Zakon o javnom informisanju.
Ukoliko nam u komentaru ukažete na činjeničnu, gramatičku, slovnu, tehničku i sl. grešku, bićemo vam zahvalni i prosledićemo informaciju odgovornima u redakciji, ali taj komentar nećemo objaviti.
Komentare koji se tiču uređivačke politike nećemo objavljivati, sve predloge (i zamerke, pohvale...) koje imate možete nam poslati e-mailom.
Komentari