A ja kažem a, PostAmerika

Foto: J. Maksimović i Flicker

Kustosi izložbe Cold War Modern žele da podsete kako hladni rat nije bio samo sukob ideologija, već i bitka ideja u oblasti arhitekture, industrijskog dizajna, filma i umetnosti za dominantnu sliku stvarnosti. U izložbi su korišćeni svakodnevni objekti: sovjetski soliter projektovan da u njemu živi hiljadu i po ljudi ili američka kuhinja za idealnu porodicu u predgrađu. Svaki s tendencijom funkcionalnosti i modernosti, da sadrži sve poželjne ideološke karakteristike za savršenog pripadnika srednje klase ili heroja radničke, zavisi s koje strane gledate.

Utrkivanje u propagandi po EXPO izložbama širom sveta. Trka za osvajanje svemira, trka u nuklearnom naoružanju, špijunaža, revolucionarni pokreti 60-ih i apokaliptične verzije budućnosti… neke su od celina ove izložbe.

Pored Rusa, prisutni su i drugi predstavnici nekadašnjeg Istočnog bloka: proizvođači trabanta iz istočne Nemačke, poljski dizajner Modzelewski sa svojom “školjka” foteljom napravljenom od fiberglasa, inspirisanom Le Corbusierom, ili zagrebačka grupa EXAT 51 s projektom za autoput Bratstvo i jedinstvo…

Specifična pozicija bivše SFRJ nije promakla autorima izožbe, jer, kako navode, modernu koja je bujala u istočnoj Evropi pre rata odjedanput je ugušio sovjetski partijski aparat, sem u “socijalističkoj Jugoslaviji, gde je moskovski uticaj odbačen ubrzo posle rata, pa je modernizam mogao da se razvija”.

Neprijateljsku stranu predstavljaju dizajneri kao što su Charles Eames, Earo Saarinen sa svojim stolicama iz 50-ih, prvi IBM kompjuter gigantskih razmera, Paco Rabanne sa haljinom od metala i drugi karakteristični proizvodi zemalja koje je obnovio Maršalov plan posle rata, a danas su poznate po svom dizajnu (Italija – Olivetti pisaća mašina, vespa, mašina za espreso) ili tehničkoj preciznosti (Nemačka – gramofon proizveden u fabrici Braun).

U kritikama koje prate izložbu mnogi nostalgično prizivaju ovaj period, jer se barem tada znalo ko je protiv koga, dok danas klasični i jasno vidljivi protivnici i saveznici ne postoje. Dok se američke rakete raspoređuju po zemljama nekadašnje gvozdene zavese, a Moskva izbacuje britanske diplomate posle misteriozne smrti ruskog obaveštajca u Londonu, ostatak sveta se nezaustavljivo menja.

Da pozajmim termin koji je skovao urednik Newsweeka Fareed Zakaria, svet po završetku globalne recesije biće “postamerički svet”. Znak koji stoji u Berlinu, pored tačke prelaska Check Point Charlie, relikt tvrdog hladnog rata na kome piše: “You Are Now Leaving American Sector”, a čija replika visi u jednoj od prostorija na ovoj izložbi, upozorava danas svojom dvosmislenošću.

Još pre rata u Zalivu ili Vijetnama, hladni rat je prvi rat koji se odvija u sferi mas-medija. Strahovi, nade i futurističke vizije, proistekle iz perioda detanta, uticale su na popularnu kulturu u ogromnoj meri, što je vidljivo na ovoj izložbi u referencama na Kubricka i Tarkovskog.

Pre nego što je zamenio votku martini coke-zeroom, postao tehnološki obrazovan i sentimentalan, špijun MI6-a James Bond bio je mačo muškarac s blagim škotskim akcentom. Između brzih vožnji i susreta s lepim ženama na egzotičnim lokacijama borio se protiv SPECTRE, nadnacionalne kriminalne organizacije koja želi da dominira svetom, ponekad radeći po sopstvenim interesima, ponekad pozajmljući usluge Rusima. Od serije od 12 romana Iana Fleminga, James Bond je postao najduža filmska franšiza i najpoznatiji špijun na svetu.

S komičnim protivncima, više vremena provodeći u uživanju nego u strahu od neprijatelja, Bond nije slika tipičnog hladnoratnovskog špijuna. Uverljivije portrete su usavršili kraljevi aerodromske literature John Le Carré i Tom Clancy.

Le Carré je sam radio u tajnoj službi pre nego što ga je ruskoj strani otkrio jedan od pripadnika “petorke s Kembridža”, najpoznatije grupe britanskih špijuna koji su radili za Ruse. Mehanizam špijunaže preneo je u svoje knjige o George Smileyu (najpoznatija Špijun koji se sklonio u zavetrinu). Clancy je stvorio Jacka Ryana, koga je otelotvorio Alec Baldwin u filmskoj verziji romana Lov na Crveni oktobar.

Špijuniranje sopstvenih građana i tehnike prismotre su nedavno viđeni u nemačkom dobitniku Oskara Život drugih. Jedan od najboljih SF filmova svih vremena Invazija kradljivaca tela može se tumačiti kao metafora života u sovjetskoj Rusiji ili paranoje izazvane McCarthyjevim “lovom na veštice”.

Dok su se sile takmičile koja će pre stići do Meseca, filmske i književne stvaraoce zanimala je mogućnost inteligentnog života u svemiru i budućnost u kojoj će mašine zameniti ljude.

U prostoriji u kojoj Sputnik visi s plafona u V&A muzeju, na jednom zidu se projektuje Kubrickova Odiseja, a na drugom Solaris Tarkovskog. U ova dva filma svemir ne opravdava naša utopijska očekivanja. David Bowie se proslavio pesmom o majoru Tomu koji se izgubio u svemiru posle lansiranja, ali pravi astronaut je bio Syd Barret.

Sputnik je inspirisao ime britanskog pop benda iz 80-ih Sigue Sigue Sputnik i roman Harukija Murakamija (Sputnik ljubav), a sam satelit se pojavljuje u animiranim filmovima Priča o igračkama i Voli.

Elektro bend Komputer je 1998. izdao singl Valentina, gde na kraftwerkovskoj matrici donosi priču o prvom ženskom astronautu Valentini Tereškovoj, dok Oi Va Voi slave Gagarina u istoimenoj pesmi u svom prepoznatljivom balkan-klecmer stilu. Laika je samo jedan o bendova koji su inspirisani najpoznatijim psom na svetu.

Konstantna pretnja upotrebe atomskog oružja i stravične vizije sveta nalik Hirošimi zaslužne su za popularnost SF-a i serijale Terminator, Pobesneli Maks i Godzila. Kubricka nije zanimao dan posle apokalipse, već apsurd sveta koji je u tom trenutku opstajao pomoću takozvane „crvene linije“ u Vašingtonu i Moskvi, i straha jednih i drugih šta se može dogoditi ako taj telefon zazvoni. Doktor Strendžlav je satirični prikaz hladnoratovske paranoje zasnovane na MAD doktroni (Mutually Assured Destruction).