Kako je američki strip napokon ušao u pubertet

Scenario i crtež: Frank Miller
Tuš: Klaus Janson
Kolor: Lynn Varley
Originalni naslov: Batman: Dark Knight Returns
Format: 170x260
Povez: meki
Pismo: latinica
Broj strana: 200
Srpski izdavač: Beli Put, edicija Grafičke novele

Na početku su citirane reči kojim je pre nešto više od dve decenije svetu objavljeno da je američki strip spreman da odraste. Frank Miller je Betmenu u ruke stavio snajpersku pušku, puškomitraljez, naučio ga da ubija i da se plaši. Petnaestak godina nakon što su okovi esnafskog cenzorskog aparata popustili pod pritiskom neverovatne popularnosti Stan Leejevog Spajdermena, nakon što je američki strip stidljivo počeo da napušta naivne, skoro bajkovite narativne tehnike i sadržaje, miniserijal Povratak mračnog viteza je demonstrirao zašto je sloboda pripovedanja tako važna. Posle ovog stripa, američka scena više nije bila ista. Grafički roman je rođen, a superheroji su izgubili nevinost.

Miller je, u jednom eksperimentu koji je veliki izdavač DC dugo promišljao i pripremao, lik Betmena kao jednog od najikoničnijih superheroja istovremeno ekstrapolirao, za gušu ga dovukavši u budućnost, ali i vratio njegovim osnovama. Generacije fanova odškolovane na kempi TV seriji sa Adamom Westom u glavnoj ulozi i nesigurnim/meandrirajućim Betmen stripovima iz 70-ih su uhvaćene na prepad. Betmen je ponovo postao simbol košmara, sejač straha, gotski užas koji promiče između kula bolesnog, umirućeg grada loveći zveri koje taj grad ubijaju, ali i ostareli, ogorčeni, nikada sazreli čiča, zauvek zarobljen u traumi detinjstva u kojoj su mu roditelji poginuli a nevinost smrvljena.

Miller svoju priču postavlja izvan glavnog kontinuiteta Betmen stripova, dopuštajući sebi igru sa simbolikom koju u mejnstrim serijalu ne bi smeo da dotakne. Smrti i sakaćenja daleko su od lakoće kojom se do tada u stripu preko njih prolazilo. U jednom trenutku i sama Zemlja je na korak od smrti. Od najnižih stanovnika Betmenovog Gotham Cityja, maloletničkih bandi sa testerastim sečivima i bivših hipika koji zaboravljaju da imaju potomstvo, preko TV komentatora ispranih umova, do policijskih oficira i političara - svi likovi ovog stripa dave se u očaju. Arhetipski Betmenovi neprijatelji, poput Two-Facea ili Jokera su izdignuti na nivo zastrašujućih, psihotičnih zveri. Čak i arhetipski heroji, poput Supermena odišu otužnim mirisom građanske poslušnosti. Dok poluludi Betmen pokušava da učini ono što je ispravno, Supermen snishodljivo klima glavom pred Ronaldom Reganom i odlazi da prevrće sovjetske tenkove na nekom dalekom frontu. Povratak mračnog viteza je priča o čoveku koji će učiniti baš sve da pomogne svom gradu, čak i kada to sve znači udar na najuglancanije američke vrednosti, osramoćenje, nestanak, smrt.

Frank Miller do ovog stripa svoj raskošni talenat za pripovedanje prikazao je u Marvelovom Daredevilu izdižući jedan drugorazredni lik do statusa ikone injekcijom noir patosa i senzualnosti do tada neviđene. U Betmenu, sa još više kreativnog prostora, Miller svoje pričanje zasniva na tvrdo kuvanom noir krimiću Raymonda Chandllera, ubrizgava u njega socijalnu kritiku i političku satiru, pridodaje mu dah epike Johna Forda, a sve završava kršom i lomom posle kojih superherojski strip nije imao kuda nego da evoluira. Sukob Betmena i Supermena u ovom stripu, ni prvi ni poslednji, simbolisao je novo doba za američku devetu umetnost, borbu inteligencije, rešenosti, pravičnosti, protiv umorne, umivene, ispolirane, beživotne tradicije.

Grafički, ovaj strip je i danas zapanjujući, sa Millerovim inovativnim kadriranjem i fantastičnim osećajem za režiju. Miller, čovek sa malo osećaja za anatomiju dokazao se kao genije za kompoziciju unapređujući dinamiku velikog Willa Eisnera, dramatizujući je do epskih visina, predajući se okeanima crnine tuša Klausa Jansona i neočekivano nežnom akvarelu kolora Lynn Varley. Pokazavši da stripovske testoteronske fantazije mogu istovremeno da se parodiraju (Robin, Betmenova desna ruka u ovom stripu je žensko) i kroz katarzu ponovo učine značajnim, Miller je zadao ostalim strip-autorima zadatak koji i danas, dve decenije kasnije, malo njih uspeva da pravilno obavi. Čak i sam Miller: nastavak Povratka mračnog viteza i aktuelni serijal All Star Batman & Robin (i, vrlo verovatno, najavljeni Betmen-protiv-Al-Kaide Holy Terror) daleko su od očajničkog, pravednog, sve-ili-ništa zanosa originala. Revolucija se ipak izvodi samo jednom.

I pored toga, evolucija američkog stripa koju je uspeh ovog grafičkog romana pokrenuo nezaustavljivo teče i danas. Za neke, zrelost strip medijuma znači samo psovke i eksplicitno nasilje, obilato ponuđene Millerovim Betmenom. Za druge, ovo je samo garnirung. Glavno jelo, njegova simbolička i psihološka  ambicioznost, njegova beskompromisna politička analiza i verovanje da svet može i treba da se menja, u stripu i van njega, donose inspiraciju i danas potrebnu da bi se išlo napred.